Báo cáo gần đây nhất của Hội đồng Liên chính phủ về BĐKH (IPCC) cho thấy một tương lai ảm đạm: việc thích ứng với BĐKH sẽ ngày càng trở nên khó khăn hơn nếu không đầu tư vào việc bảo vệ chính mình ngay bây giờ. Chỉ riêng những thảm họa trong thời gian qua đã cho thấy mức độ cấp bách ngày càng tăng. Nhiều cơn lốc xoáy đã tàn phá khắp miền Trung tây Hoa Kỳ, trong khi những trận mưa chết người làm ngập các vùng đất từ Trung Quốc đến Nam Sudan và cháy rừng thiêu rụi hàng triệu ha rừng của nhiều quốc gia trên thế giới. 

Cơ sở hạ tầng vật chất là tuyến đầu chịu ảnh hưởng của tình trạng khẩn cấp này. Báo cáo của IPCC cho thấy, các tòa nhà ở khu vực thành thị đã phải đối mặt với những rủi ro ngày càng gia tăng nhanh chóng, do sự kết hợp của các hiện tượng cực đoan và dân số ngày càng tăng. Trong khi nhiều thành phố đã có kế hoạch thích ứng, nhưng rất ít thành phố thực hiện triệt để như mong muốn. 

Đầu tư sớm để xây dựng các tòa nhà có khả năng chống chịu tốt hơn ở những vị trí an toàn sẽ cứu được nhiều mạng sống hơn, giảm thiểu chi phí và bảo vệ các khoản đầu tư phát triển. Lợi ích ròng của việc đầu tư vào khả năng chống chịu của cơ sở hạ tầng ở các nước thu nhập thấp và trung bình sẽ lên tới 4,2 nghìn tỷ USD. Bài viết đưa ra một số sáng kiến, dự án về hạ tầng thích ứng với các tác động của khí hậu. 

Infrastructure pathways: Nature-based solutions (NbS) across the lifecycle – Giải pháp dựa vào thiên nhiên

Các giải pháp dựa trên thiên nhiên (NbS) liên quan đến việc hợp tác với thiên nhiên để giải quyết các thách thức xã hội, mang lại lợi ích cho cả phúc lợi con người và đa dạng sinh học. Các hành động của NbS bao gồm bảo vệ, quản lý bền vững và khôi phục các hệ sinh thái tự nhiên và bán tự nhiên (hoặc được sửa đổi) theo cách mang lại lợi ích môi trường và giải quyết các thách thức xã hội. Chủ đề này đã thu hút được sự chú ý trong những năm gần đây do có bằng chứng cho thấy NbS có khả năng giảm phát thải khí nhà kính, (tức là mang lại lợi ích giảm thiểu biến đổi khí hậu) cũng như giảm tác động của các cú sốc và căng thẳng liên quan đến khí hậu như lũ lụt và hạn hán (tức là lợi ích thích ứng với biến đổi khí hậu).

Chủ đề Giải pháp dựa trên thiên nhiên (NbS) đã được chọn làm Lộ trình sử dụng đầu tiên cho Lộ trình cơ sở hạ tầng (Use Case Pathway for Infrastructure Pathways), một nguồn tài nguyên dành cho những người đang tìm kiếm hướng dẫn rõ ràng, dễ điều hướng về cơ sở hạ tầng thích ứng với BĐKH, được tổng hợp từ hàng trăm tài nguyên hàng đầu, và được tổ chức theo giai đoạn vòng đời. Mặc dù các Giải pháp dựa trên thiên nhiên đã có từ lâu đời nhưng gần đây chúng mới được xem như một công cụ để tăng cường khả năng phục hồi của môi trường xây dựng và là giải pháp thay thế cho cơ sở hạ tầng ‘xám’ truyền thống. Do đó, cần phải tích hợp các nghiên cứu, chính sách, hướng dẫn thiết kế kỹ thuật mới nổi và các bài học thực tiễn về chủ đề này trong vòng đời cơ sở hạ tầng để có cách tiếp cận phối hợp hơn trong việc triển khai các Giải pháp dựa trên Thiên nhiên (NnS).

 Đối với các cảnh quan khác nhau, có những NbS khác nhau có thể được triển khai để thích ứng với các nguy cơ BĐKH. Do đó, điều quan trọng là phải xem xét đâu là những lỗ hổng chính và khai thác tiềm năng của NbS để xây dựng khả năng phục hồi cho cộng đồng.

Ủy ban Thích ứng Toàn cầu, 2019. “Thích ứng ngay: Lời kêu gọi lãnh đạo toàn cầu về khả năng chống chịu BĐKH.” Rotterdam và Washington, DC: Ủy ban Thích ứng Toàn cầu

Lộ trình “Use Case Pathway” được xây dựng dựa trên hướng dẫn cơ bản được cung cấp trong các giai đoạn vòng đời chính của Lộ trình cơ sở hạ tầng (Infrastructure Pathways)  để nêu bật các hành động chính cần thực hiện ở mỗi giai đoạn của vòng đời cơ sở hạ tầng. Lộ trình cũng cung cấp các liên kết đến các tài nguyên và công cụ phù hợp nhất cũng như các nghiên cứu điển hình để hỗ trợ các đối tượng muốn triển khai NbS. 

Hiểu được lợi ích xã hội, kinh tế, môi trường mà NbS có thể mang lại là chìa khóa để mở rộng quy mô triển khai NbS trên toàn cầu. Việc triển khai hiệu quả NbS có thể mang lại lợi ích về môi trường, kinh tế và xã hội bên cạnh việc thích ứng và giảm thiểu biến đổi khí hậu. Lợi ích bao gồm: bảo tồn và phục hồi hệ sinh thái; cải thiện chất lượng nước và các điều kiện nguồn nước; điều hòa vi khí hậu và cải thiện chất lượng không khí; tăng cường sức khỏe và phúc lợi. 

Nâng cao nhận thức cho cộng đồng thông qua SI-CoL (Sustainable Infrastructure Community of Learners)

Cộng đồng Người tìm hiểu Cơ sở hạ tầng Bền vững (SI-CoL) được thành lập vào năm 2020 sau đại dịch COVID-19. SI-CoL được thành lập nhằm đáp ứng nhu cầu cấp thiết về phục hồi kinh tế và mong muốn 'xây dựng lại tốt hơn' bằng cách đưa các cân nhắc về cơ sở hạ tầng bền vững (SI) vào các dự án.

SI-CoL được liên kết bởi các nhóm Sustainable Infrastructure Partnershi, Đại học Duke, Chương trình môi trường Liên hợp quốc (UNEP), Liên minh Quốc tế về Cơ sở hạ tầng Bền vững (The International Coalition for Sustainable Infrastructure - ICSI và Tổ chức bảo tồn quốc tế. SI-CoL là một cộng đồng người tham gia bao gồm các nhà cung cấp nguồn lực năng lực SI (những người đang phát triển và cung cấp Các tài nguyên năng lực SI như các khóa học, công cụ, tiêu chuẩn hoặc khuôn khổ) và các khách hàng tài nguyên năng lực SI (những khách hàng sử dụng các tài nguyên này để tạo ra cơ sở hạ tầng bền vững). Sứ mệnh của nhóm là 'chia sẻ thông tin, kinh nghiệm và nguồn lực trên toàn cầu... để cải thiện các phương pháp tiếp cận, kết quả và việc tiếp thu phát triển năng lực Cơ sở hạ tầng bền vững.

Vào năm 2021, SI-CoL đã thử nghiệm chuỗi hội thảo trực tuyến kéo dài một năm, có tựa đề Cơ sở hạ tầng bền vững: Đưa các nguyên tắc vào thực tiễn, khám phá 10 Nguyên tắc thực tiễn quốc tế tốt về cơ sở hạ tầng bền vững của UNEP thông qua các bài thuyết trình và thảo luận về các công cụ kỹ thuật cũng như ví dụ nghiên cứu điển hình, sau đó là các cuộc thảo luận không chính thức trong các nhóm nhỏ hơn.

Chuỗi sự kiện quy tụ hơn 650 kỹ sư, kiến trúc sư, nhà khoa học, nhà kinh tế và sinh viên từ khắp nơi trên thế giới để thảo luận về các chủ đề như lập kế hoạch chiến lược, đánh giá môi trường, khả năng chống chịu khí hậu, ra quyết định có sự tham gia, công bằng, tính tuần hoàn và quy hoạch hệ thống. Cách tiếp cận hợp tác và toàn diện của SI-CoL nhằm xây dựng một cộng đồng hưởng ứng mạnh mẽ với nhu cầu cấp thiết của tính bền vững và khả năng chống chịu được đưa vào trong suốt vòng đời của cơ sở hạ tầng. 

Phản hồi của người tham gia cho thấy sự ủng hộ mạnh mẽ đối với chương trình SI-CoL và việc sử dụng mô hình ECHO, một phương pháp học tập tương tác, dựa trên trường hợp do Dự án ECHO phát triển, có thể đáp ứng nhu cầu của những người thực hiện cơ sở hạ tầng bền vững. Các hoạt động thí điểm đã cung cấp bằng chứng về việc xây dựng một cộng đồng nhanh chóng và hiệu quả có thể phổ biến kiến thức và tài nguyên ở trình độ cao nhất, chia sẻ các phương pháp hay nhất thông qua học tập theo từng trường hợp, xây dựng hệ thống hỗ trợ để trao đổi kiến thức và giải quyết các mối quan tâm và thách thức trong và giữa các nhóm liên quan. 

Resilience4ports – Tăng cường khả năng chống chịu cho hạ tầng cảng biển 

Tại COP27 ở Sharm El-Sheikh, Ai Cập, the UN High Level Climate Champions đã công bố một bộ Đột phá toàn diện vào năm 2030 (2030 Breakthroughs) cho lĩnh vực vận tải biển, bao gồm Đột phá về khả năng Chống chịu và Thích ứng, một bộ đột phá về khả năng chống chịu dành riêng cho từng cảng biển. Thông qua Phòng thí nghiệm đột phá về khả năng chống chịu hàng hải (Maritime Resilience Breakthroughs Lab): Resilience4Ports, Resilience Rising và các đối tác hỗ trợ những đột phá này vào năm 2030. 

Phòng thí nghiệm đột phá về khả năng phục hồi hàng hải: Resilience4Ports là Phòng thí nghiệm đổi mới đầu tiên do Resilience Rising ra mắt, khai thác tập đoàn toàn cầu, đa lĩnh vực gồm các nhà hoạch định chính sách, kỹ sư, doanh nghiệp, nhà tài trợ cũng như chủ sở hữu và nhà điều hành cơ sở hạ tầng. Resilience4Ports, một sáng kiến hợp tác nhằm nâng cao khả năng phục hồi của các cảng. 

Thông qua chương trình này, nhóm điều hành mong muốn huy động một lượng lớn người dân quan trọng để tạo ra quy mô và động lực cần thiết để ngành cảng biển có khả năng chống chịu trước mọi rào cản. Resilience4Ports được xây dựng dựa trên “Sự thay đổi khả năng chống chịu” trên các cảng và phong trào mà nó tạo ra nhằm huy động các chủ sở hữu cơ sở hạ tầng cảng biển nhằm thu hẹp khoảng cách về khả năng chống chịu của cơ sở hạ tầng. 

Tăng cường khả năng chống chịu cho hạ tầng cảng biển. 

Liên minh về cơ sở hạ tầng chống chịu thiên tai (CDRI) 

Liên minh Cơ sở hạ tầng chống chịu thiên tai (The Coalition for Disaster Resilient Infrastructure - CDRI) là mối quan hệ đối tác toàn cầu của các chính phủ quốc gia, các cơ quan của Liên hợp quốc, ngân hàng phát triển đa phương, khu vực tư nhân và các tổ chức học thuật và tri thức nhằm thúc đẩy khả năng chống chịu của các hệ thống cơ sở hạ tầng mới và hiện có trước các rủi ro về khí hậu và thiên tai hướng đến sự phát triển bền vững. CDRI có nhiệm vụ cung cấp hỗ trợ kỹ thuật, phát triển năng lực và tuyển chọn kiến thức. Ví dụ về các sáng kiến bao gồm DRI Connect (nền tảng phát triển kiến thức và năng lực), GIRI (nền tảng toàn cầu cung cấp thông tin rủi ro trong phạm vi công cộng) và IRIS (chương trình hỗ trợ khả năng phục hồi ở các Quốc đảo nhỏ đang phát triển). 

CDRI đã được thành lập năm 2019, với mục tiêu hỗ trợ các quốc gia trong việc xây dựng cơ sở hạ tầng chống chịu tốt hơn trước các cú sốc và thảm họa khí hậu. Đơn vị này đã sử dụng những mô hình rủi ro để tính toán thiệt hại do thiên tai, trong đó cũng bao gồm thiệt hại về cơ sở hạ tầng xã hội, chẳng hạn như trường học và bệnh viện, cũng như thiệt hại về kinh tế do tình trạng gián đoạn dịch vụ gây ra. CDRI đang làm việc với các quốc gia để cung cấp hỗ trợ kỹ thuật, nhằm tạo ra một loạt các dự án thích ứng mà khu vực tư nhân có thể đầu tư.

Để thúc đẩy số lượng thành viên ngày càng tăng và đa dạng của Liên minh, CDRI đang phát triển một nền tảng tương tác, học tập và đồng sáng tạo kỹ thuật số thống nhất cho các bên liên quan của mình, DRI Connect, sẽ bao gồm các thành phần chính sau: 

+ Không gian học tập, cộng tác và đồng sáng tạo thông qua các chức năng E-learning và Communities of Practice functionalities.

+ Cổng thông tin kiến thức, kho kiến thức toàn diện về DRI;

+ Thị trường, cho phép tiếp cận các khoản đầu tư vào cơ sở hạ tầng có khả năng chống chịu;

+ Nền tảng DRI Connect sẽ là một trong những nền tảng đóng vai trò là không gian trực tuyến duy nhất để các bên liên quan của DRI kết nối, học hỏi và cộng tác nhằm cải thiện các phương pháp, quy trình và chính sách cho các hệ thống cơ sở hạ tầng có khả năng chống chịu rủi ro khí hậu. 

Liên minh về cơ sở hạ tầng chống chịu thiên tai (CDRI).

Việc phát triển Chỉ số khả năng phục hồi cơ sở hạ tầng toàn cầu (Global Infrastructure Resilience Index - GIRI) đang được đẩy nhanh. Đây là một sáng kiến cốt lõi của Liên minh cơ sở hạ tầng chống chịu thiên tai (CDRI). GIRI là đánh giá rủi ro xác suất đầy đủ đầu tiên cho các lĩnh vực cơ sở hạ tầng toàn cầu. Dự kiến, nó sẽ cung cấp thông tin cho việc lập kế hoạch, ra quyết định và đầu tư vào cơ sở hạ tầng có khả năng chống chịu với thiên tai và khí hậu bằng cách cung cấp các số liệu rủi ro xác suất đáng tin cậy và có thể so sánh được, giữa các quốc gia và vùng lãnh thổ trên thế giới.

GIRI sẽ đo lường khả năng chống chịu trong các lĩnh vực cơ sở hạ tầng quan trọng như điện và năng lượng, giao thông, viễn thông và nước cũng như cơ sở hạ tầng xã hội như giáo dục và y tế. GIRI sẽ ước tính rủi ro đối với các mối nguy hiểm lớn như bão nhiệt đới, lũ lụt, hạn hán, lở đất, động đất và sóng thần, xem xét một loạt các kịch bản biến đổi khí hậu và cũng sẽ xem xét năng lực của các quốc gia trong việc quản lý và giảm thiểu rủi ro mà họ gặp phải. 

GIRI được xây dựng trên một lộ trình phát triển dài các mô hình rủi ro toàn cầu trong 20 năm qua, bao gồm Mô hình Rủi ro Toàn cầu (Global Risk Model - GRM) tiên phong được phát triển cho Liên Hợp Quốc và được xuất bản trong ấn bản năm 2017 của Báo cáo Đánh giá Toàn cầu về Giảm thiểu Rủi ro Thiên tai (GAR). 

Chỉ số khả năng phục hồi cơ sở hạ tầng toàn cầu

Thủ tướng Narendra Modi đã ra mắt sáng kiến cơ sở Cơ sở hạ tầng cho các Quốc đảo nhỏ có khả năng chống chịu (IRIS), một sáng kiến chung với Liên minh Cơ sở hạ tầng có khả năng phục hồi sau thảm họa (CDRI) và các Quốc đảo nhỏ đang phát triển (SIDS) tại Hội nghị thượng đỉnh về khí hậu COP26 ở Glasgow. 

Sáng kiến IRIS: 

+ Các quốc đảo nhỏ đang bị đe dọa đặc biệt bởi biến đổi khí hậu và mực nước biển dâng cao. Hai hòn đảo ở Thái Bình Dương có nguy cơ biến mất vào cuối thế kỷ này và một số cộng đồng đã phải di dời.

+ Sáng kiến IRIS là một phần của Liên minh Cơ sở hạ tầng chống chịu thiên tai (CDRI) nhằm tập trung vào việc xây dựng năng lực, có các dự án thí điểm, đặc biệt là ở các quốc đảo nhỏ đang phát triển.

+ IRIS sẽ cung cấp hỗ trợ kỹ thuật về nhiều mặt của các vấn đề do hệ thống cơ sở hạ tầng đặt ra và thúc đẩy khả năng chống chịu của cơ sở hạ tầng sau thảm họa, đồng thời chia sẻ kiến thức và bài học mới nhất nhắm vào các lĩnh vực cơ sở hạ tầng cụ thể.

+ IRIS sẽ hỗ trợ các quốc đảo nhỏ phát triển cơ sở hạ tầng bền vững, kiên cường, có thể chịu được những cú sốc khí hậu, bảo vệ cuộc sống và sinh kế cho người dân.

+ Mục tiêu của IRIS sẽ đóng góp trực tiếp vào Lộ trình SAMOA (Đẩy nhanh các phương thức hành động SIDS - SIDS Accelerated Modalities of Action) và đặt mục tiêu mang lại ba kết quả: 

. Cải thiện khả năng phục hồi của cơ sở hạ tầng SIDS trước biến đổi khí hậu và rủi ro thiên tai.

. Tăng cường kiến thức và quan hệ đối tác để tích hợp khả năng chống chịu BĐKH trong cơ sở hạ tầng SIDS.

. Thúc đẩy bình đẳng giới và sự hòa nhập của người khuyết tật thông qua cơ sở hạ tầng SIDS linh hoạt.

Sáng kiến Liên minh Cơ sở hạ tầng có khả năng phục hồi sau thảm họa.

Bài viết này chỉ trình bày một phần nhỏ các dự án cơ sở hạ tầng trên khắp thế giới đang tập trung vào tính bền vững và khả năng chống chịu rủi ro khí hậu, thiên tai trong các cách tiếp cận khác nhau. Những nghiên cứu điển hình này minh họa cho tính bền vững và khả năng chống chịu trong môi trường xây dựng, đồng thời đóng vai trò là ngọn hải đăng hy vọng cho các quốc gia, tổ chức, hay cá nhân đang hướng đến sự phát triển bền vững - một thuật ngữ rất rộng và cần hành động trên mọi lĩnh vực. 

Nguồn: Báo cáo hạ tầng chống chịu BĐKH của Liên minh quốc tế về hạ tầng bền vững (ICSI).

Dịch: Mai Anh